تشکیل خانوادهازدواج در میان همه اقوام و ملل و جوامع انسانی از قداستی خاص برخوردار است و به همین دلیل نیز،آداب و رسوم ویژه خود را دارد که به تناسب عقیده و مرام، نژاد و زبان، جغرافیا و عوامل دیگری، گوناگون و متنوع است. فهرست مندرجات۲ - تشکیل خانواده در قرآن ۳ - تشکیل خانواده در سخن پیامبر ۴ - ازدواج سبب افزونی عبادت ۵ - نکوهش تجرد در روایات ۶ - مستحب مؤکد بودن ازدواج ۷ - خواستگاری و تشکیل خانواده ۷.۱ - مواردی که باید در خواستگاری رعایت شود ۸ - صفات همسر نیکو از نظر رسول اکرم صلّی الّله علیه و آله ۹ - صفات زنان ناشایست از منظر رسول خدا صلّی الّله علیه و آله ۱۰ - ازدواج با زنانی که مکروه است ۱۱ - صفات مردانی که نباید به عنوان شوهر انتخاب شوند ۱۲ - مواردی که هنگام خواستگاری می‌توان به زن نگاه کرد ۱۳ - مراسم عقد ۱۴ - احکام عقد ۱۵ - مستحبّات مراسم عروسی ۱۶ - زمانهایی که آمیزش مکروه است ۱۷ - واجبات در تشکیل خانواده ۱۸ - پانویس ۱۹ - منبع ۱ - اهمّیت ازدواج در اسلام دست توانمند آفرینش، غریزه قدرتمند جنسی را با ذات آدمی، عجین کرده که خود، عامل تکامل انسان، تحکیم عواطف و احساسات، بقای نسل و بسیاری مواهب دیگر است. از دیدگاه شریعت مقدّس اسلام و دیگر ادیان الهی، برای ارضای غریزه جنسی، راهی جز ازدواج وجود ندارد؛ بنابراین، ازدواج، ناموس طبیعت بشری، خواست فطرت و حکمت آفرینش است؛ چنان که هسته مرکزی و سنگ زیرین جامعه بشری را نیز تشکیل می‌دهد. ۲ - تشکیل خانواده در قرآنقرآن مجید در این راستا می‌فرماید: «وَ مِنْ ایاتِهِ انْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ انْفُسِکُمْ ازْواجاً لِتَسْکُنوُا الَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً...»و از نشانه‌های او، این که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان، مودّت و رحمت قرار داد. همچنین از ازدواج با عنوان «پیوند محکم» یاد کرده، می‌فرماید: «... وَ اخَذْنَ مِنْکُمْ میثاقاً غَلیظاً»زنان (هنگام عقد) از شما پیمان محکمی گرفته‌اند. ۳ - تشکیل خانواده در سخن پیامبررهبر بزرگوار اسلام، حضرت محمّد صلّی الّله علیه و آله درباره ازدواج می‌فرماید:«ما بُنِیَ بِناءٌ فِی الْاسْلامِ احَبَّ الَی الَّلهِ عَزَّوَجَلَّ مِنَ التَّزْویجِ» در اسلام هیچ بنیادی پی‌ریزی نشده که مانند ازدواج، محبوب خدای بزرگ باشد. ۴ - ازدواج سبب افزونی عبادتامام صادق علیه‌السّلام، ازدواج را سبب افزونی ارزش عبادت دانسته، می‌فرماید: «رَکْعَتانِ یُصَلّیهِمَا الْمُتَزَوِّجُ افْضَلُ مِنْ سَبْعینَ رَکْعَةً یُصَلّیها غَیْرُ مُتَزَوِّجٍ» دو رکعت نمازی که متأهل به جای می‌آورد از هفتاد رکعت نمازی که مجرّد به‌جای می‌آورد، برتر است. ۵ - نکوهش تجرد در روایاتدر متون اسلامی به موازات تمجید و تشویق به ازدواج، از تجرّد، نهی و نکوهش شده است، از جمله رسول اکرم صلّی الّله علیه و آله می‌فرماید: «اکْثَرُ اهْلِ النَّارِ العُزَّابُ» بیشتر دوزخیان را مجرّدان تشکیل می‌دهند. ۶ - مستحب مؤکد بودن ازدواجازدواج، برای زن یا مرد، به خودی خود از مستحبات بسیار مؤکّد است.که گاه واجب می‌شود؛کسی که به واسطه نداشتن زن به حرام می‌افتد، واجب است زن بگیرد. ۷ - خواستگاری و تشکیل خانواده نخستین گام در تشکیل خانواده «خواستگاری» است که اگر بر مبنای صحیح صورت پذیرد، بیشترین سهم را در استحکام و سعادت خانواده تأمین می‌کند. ۷.۱ - مواردی که باید در خواستگاری رعایت شوداز دیدگاه اسلام، رعایت امور زیر در خواستگاری ضروری است؛ ۱- سزاوار است انسان در صفات همسر آینده خویش دقّت کند و همسری خوش نام و خوش‌اخلاق برگزیند و همانگونه که مرد باید در صفات نامزد خویش توجّه کند، سزاوار است زن و اولیای او نیز در صفات خواستگار، نیک بنگرند. ۲- در انتخاب همسر نباید به زیبایی و ثروت او بسنده کرد، بلکه باید همسری را اختیار کند که از صفات نیکو برخوردار باشد. ۸ - صفات همسر نیکو از نظر رسول اکرم صلّی الّله علیه و آله- ولود و بسیارزا؛ - ودود و بامحبّت؛ - عفیف و پاکدامن؛ - عزیز و محترم در میان خانواده خویش؛ - متواضع و مطیع در برابر شوهر؛ - خودآرایی برای همسر. ۹ - صفات زنان ناشایست از منظر رسول خدا صلّی الّله علیه و آله- نسبت به شوهر عزیز (و پرتوقّع) است. - در میان خانواده خود، خوار و بی‌مقدار است. - کینه‌توز و حسود است. - در برابر گناه، ورع و تقوا ندارد. - در غیاب شوهر برای دیگران آرایش می‌کند، ولی در حضور شوهرش از چنین کاری دریغ می‌ورزد. - سخن شوهرش را نمی‌شنود و از او اطاعت نمی‌کند. - چون اسب سرکش، از شوهرش تمکین نمی‌کند. - هیچ عذری را از شوهر نمی‌پذیرد و هیچ‌گونه گذشتی نسبت به او ندارد. ۱۰ - ازدواج با زنانی که مکروه است- ازدواج با زن زناکار و زنازاده. - ازدواج با زنی که هنگام تولّد، قابله انسان بوده و دختر قابله. ۱۱ - صفات مردانی که نباید به عنوان شوهر انتخاب شوند- بداخلاقی؛ - زن‌صفتی و نامردی؛ - فسق و فجور؛ - شرابخوری. ۱۲ - مواردی که هنگام خواستگاری می‌توان به زن نگاه کرد- قصد لذت نداشته باشد، گرچه به‌طور ناخواسته لذّت نیز ببرد. - نگاه کردن، بصیرت و شناخت او را نسبت به زن، افزون کند. - زن در حال حاضر ممنوعیت ازدواج نداشته، و احتمال توافق، وجود داشته باشد. - احتیاط واجب آن است به نگاه بر صورت، دست‌ها تا مچ، مو و برخی زیبایی‌ها بسنده کند. - احتیاط واجب آن است نگاه کردن از پشت لباس نازک باشد. ۱۳ - مراسم عقدازدواج به دو شکل؛ دایم و موقّت، انجام می‌گیرد و هریک از آنها نیازمند صیغه عقدی است که مشتمل بر «ایجاب و قبول» است؛ یعنی گفتن دو جمله‌ای که دلالت بر انشا و رضایت به مفهوم خود داشته باشند؛ بنابراین، تنها رضایت قلبی دو طرف، یا به شکل معاطاتی (ازدواج عملی بدون عقد و صیغه) همینطور صیغه عقد کتبی یا اشاره‌ای که دلالت بر ازدواج کند کافی نیست(افرادی که لال هستند از این حکم استثنا هستند.) صیغه عقد بنابر احتیاط لازم باید به عربی خوانده شود و اگر مرد و زن نتوانند صیغه را به عربی صحیح بخوانند، با هر زبانی که صیغه را بخوانند صحیح است و لازم نیست وکیل بگیرند، ولی باید جمله‌ای بگویند که معنای «زَوَّجْتُ وَ قَبِلْتُ» لغت عربی را بفهماند. صیغه عقد، چه توسّط خود زوجین خوانده شود، چه توسّط وکیل آنها، باید بعد از بیان شرایط و توافق و تعیین مهریه، اجرا شود و احتیاط واجب آن است که «ایجاب» از طرف زن و «قبول» از طرف مرد باشد. ۱۴ - احکام عقد۱- کسی که صیغه عقد را جاری می‌کند -خواه برای خود یا برای دیگری-، باید بالغ و عاقل باشد، همچنین باید صیغه را صحیح و با قصد جدّی پیوند ازدواج، جاری کند. ۲- اگر در عقد، یک حرف غلط خوانده شود که معنای آن را عوض کند، عقد باطل است. ۳- زن و مرد تا یقین نکنند وکیل آنها صیغه را خوانده است، نمی‌توانند به یکدیگر نگاه محرمانه نمایند. ۴- رضایت کامل زن و مرد در صحّت عقد، شرط است؛ بنابراین اگر زن یا مرد را مجبور به ازدواج کنند، عقد صحیح نیست، مگر بعد از اجرای صیغه، ازدواج را بپذیرد و راضی شود. ۵- دختری که به حد بلوغ رسیده و رشیده است، یعنی مصلحت خود را تشخیص می‌دهد، اگر بخواهد شوهر کند، چنانچه باکره باشد، باید از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد و اجازه مادر و برادر لازم نیست. ۶- اگر مرد پس از عقد و پیش از عروسی، زنش را طلاق بدهد، باید نصف مهریه را به او بپردازد. همینطور اگر زن یا مرد در این اثنا بمیرند، زن یا وارثان او نصف مهریه را دریافت می‌کنند. ۷- وجود برخی عیبها در زن یا مرد، سبب باطل شدن عقد می‌شود. ۱۵ - مستحبّات مراسم عروسی۱- مستحب است عروسی در شب انجام گیرد و در شب یا روز عروسی، ولیمه داده شود که از سنّت پیامبران است. ولیمه یکی دو روزه مستحب است نه بیشتر و خوب است که مؤمنان ثروتمند و فقیر را به ولیمه دعوت کرد و برای آنان نیز مستحب است این دعوت را بپذیرند، گرچه روزه مستحبی گرفته باشند. ۲- مستحب است داماد هنگام عروسی، دو رکعت نماز و دعاهایی را که از معصومین(علیهم السلام) رسیده بخواند و عروس و داماد با وضو باشند و داماد از خدا بخواهد که فرزندش را مسلمان و سالم قرار دهد و او را از گزند وسوسه شیطان نگه دارد. ۳- بسم‌اللّه بگوید تا شیطان به آنان نزدیک نشود. ۱۶ - زمانهایی که آمیزش مکروه استشب و روزی که ماه و خورشید می‌گیرند؛ روزی که باد سیاه یا زرد می‌وزد یا زلزله رخ می‌دهد، هنگام غروب خورشید، شب اوّل ماه (جز ماه رمضان)، شب نیمه هر ماه، شب چهارشنبه، شب عید فطر و قربان، در مسافرت اگر آب برای غسل کردن یافت نمی‌شود. همچنین رو به قبله و پشت به قبله، در کشتی، هنگام سیری، ایستاده، زیر آسمان و درخت میوه آمیزش کراهت دارد. ۱۷ - واجبات در تشکیل خانواده۱- وقتی زن در اختیار همسرش قرار بگیرد و مطیع او شود بر شوهر واجب است مخارج او را اعم از خوراک، پوشاک، مسکن و لوازم ضروری زندگی در حدّ متعارف تأمین کند، به شرط آنکه زن، همسر دائمی مرد باشد و بدون اجازه او از منزل خارج نشود (جز برای حج واجب) و مرتد نگردد. ۲- پس از عروسی، بر مرد واجب است همه مهریه زن را به او بپردازد و زن حق دارد آن را پیش از عروسی نیز طلب کند. ۳- بر زن، واجب است در مورد کامجویی‌های حلال، از شوهر خویش تمکین کند. ۱۸ - پانویس۱۹ - منبعالهامی نیا، فقه خانواده، ص۱۳-۲۱. |